de essenburg

Ligging

Links van de weg van Harderwijk naar Nunspeet

Ontstaan

De gevelsteen vermeldt 1652.

Geschiedenis

Verschillende publicaties schrijven De Essenburg een middeleeuwse voorganger toe. Op de klank af wordt een verband met het adellijke geslacht Van Essen gelegd. De archieven geven echter geen enkele vermelding van een eerder kasteel op de plaats van De Essenburg. Bij archeologisch onderzoek is geen enkel spoor van vroegere bebouwing gevonden.
Wie de voorkant van De Essenburg bekijkt ziet duidelijk twee huizen met twee daken. Het geheel lijkt van afstand symmetrisch met een toren in het midden, maar dichterbij blijkt duidelijk dat de rechterkant groter is dan de linker. Dit lijkt erop te wijzen dat het huis niet in een keer gebouwd is. Vermoedelijk is er de gehele periode 1639 - 1652 aan gewerkt. Het lijkt erop dat de laatste toren is toegevoegd, om de adellijke allure te versterken. Toen is ook de steen met 1652 aangebracht.
Aan het eind van de zestiende eeuw en de eerste helft van de zeventiende eeuw veranderde er politiek veel in Gelderland. Elk kwartier kreeg zijn eigen adelsorganisatie, een zogenaamd ridderschap. Personen die lid van een Ridderschap wilden worden, moesten aan steeds strengere regels voldoen. Naast adellijke afkomst werden er eisen gesteld aan ouderdom, religie en bezit. Lidmaatschap van de Ridderschap betekende een grote kans op lucratieve ambten en betere huwelijksmogelijkheden. Daarom probeerde men van alles om aan de eisen van de Ridderschap te voldoen. Het bezit van een 'adellijke behuizing' op het platteland was in het Kwartier van Veluwe niet verplicht maar hielp wel als statussymbool. Door het verloop van de Opstand kon de adel aandacht schenken aan hun buitenhuizen en kastelen op het platteland.
In de elite van Harderwijk was de adel sterk vertegenwoordigd. Veel van deze geslachten, zoals Van Dedem, Van Essen en Van Delen, werden lid van de Ridderschap van Veluwe. Er waren echter ook familie als Van Wijnbergen, Van Spuelde en Schrassert die het moeilijker hadden. Uiteindelijk wist alleen Johan van Wijnbergen door te dringen tot de Ridderschap. Een andere familie die probeerde hogerop te komen was de familie Coolwagen.
Hun adellijke afkomst was boven alle twijfel verheven maar de familie kende enkele handicaps. Zo bleven de Coolwagens lid van de Rooms Katholieke kerk. Hierdoor kwam de familie na 1600 niet meer voor op de schepenlijst van Harderwijk. ook voldeed het bezit van de familie qua grootte niet aan de eisen in het nieuwe reglement voor de Ridderschap van Veluwe.
Toch deed de familie rond 1650 een laatste poging haar vroegere vooraanstaande positie ter te veroveren. In 1639 verwierf Johan Coolwagen landerijen in Hulshorst. Hier liet hij, op de grens van het schependom van Harderwijk en het ambt Ermelo, een huis bouwen. Hiermee wilde hij zijn pretenties kracht bijzetten. Een steen boven de ingang draagt het jaartal 1652.
Het plan van Johan Coolwagen, om met behulp van De Essenburg zijn status te tonen en zo in de Ridderschap van Veluwe te worden opgenomen, mislukte. De familie Coolwagen kwam steeds in grotere sociale en financiële problemen. De Essenburg moest rond 1680 aan één van de voornaamste schuldeisers worden verkocht, de Amsterdamse koopman Zacharias Breske. In 1691 werd het pand eigendom van plaatsgenoot Cornelis Noorman. Noorman was getrouwd met de uit Harderwijk afkomstige Catharina Coeck.
Noorman liet het huis na aan zijn twee stiefzonen William en Cornelis Marquis. Deze nieuwe eigenaren waren grotendeels absent. Het huis was nu dan ook bedoeld als buitenhuis voor de zomer. De gebroeders Marquis vergrootten de status van het kasteel door enkele stoelen in de Nederduitsgereformeerde kerk te Nunspeet te kopen.
In 1714 ging het huis voor 3000 rijksdaalders over naar een nieuwe eigenaar, Leonard van Heteren. Leonard was afkomstig uit 's-Gravenhage, maar maakte na zijn promotie aan de Gelderse Universiteit carrière te Harderwijk, stadssecretaris en later schout. In 1715 legde hij het ambt van schout neer om schepen te worden. Leonard overleed in 1720 en zijn weduwe hertrouwde met Anthony van Westervelt.
Westervelt behoorde tot een familie die in de loop van de zeventiende eeuw zeer rijk geworden was door de handel in vis. Het verdiende geld werd vooral belegd in land. Deze landerijen lagen in het schepenambt van Harderwijk., het schoutambt Ermelo en in de Arkemenerpolder bij Nijkerk. Ook kocht de familie huizen in Harderwijk en obligaties. Door goede huwelijken te sluiten werd het bezit verder vermeerderd. Doordat de familie Rooms Katholiek bleef, kon men geen lid van de stadsregering worden. Anthony nam in 1708 dit beletsel weg door over te gaan naar de Nederduitsgereformeerde kerk. Enkele weken later werd hij al tot schepen van Harderwijk gekozen. Na Anthony's dood ging alles over naar zijn zoon Heribert. Heribert volgde zijn vader op in al zijn ambten.
Van Heriberts kinderen bereikten slechts drie dochters de volwassen leeftijd. Zij bleven ongehuwd. Na hun dood vererfde het enorme landgoed aan de nazaten Van Westervelts, onder andere de families De Vries en Sandberg. De Essenburg kwam in het bezit van Aleyda Johanna van Westervelt, gehuwd met Samuël Johannes Sandberg.
De familie Sandberg was afkomstig uit Elburg en behoorde daar tot de elite. Samuël woonde in Zwolle en was grootgrondbezitter en lid van de Tweede Kamer. Hij bracht het tot voorzitter van de Tweede Kamer. In 1816 werd hij verheven in de Nederlandse adel. Vijftien jaar later kreeg hij de titel van baron bij eerstgeboorterecht. De baronnen Sandberg voegden de naam van het kasteel toe: Sandberg van Essenburg. Een andere tak noemde zich Van Westervelt Sandberg. De familie Sandberg bezat uitgebreide landerijen in de plaatsen Ermelo, Nunspeet en Harderwijk.
In 1832 bezat S.J. baron Sandberg in Nunspeet ruim 334 hectare. Samen met W.J. de Vries was hij eigenaar van ruim 551 hectare in Vierhouten. In de gemeente Harderwijk bezat hij nog eens 532 hectare. Harderwijk besloeg toen 3200 hectare, waarvan 1030 hectare in Hierden. Sandberg bezat dus 1/6 van de oppervlakte van Harderwijk. Hierbij moet men bedenken dat de familie Sandberg ook nog uitgebreide bezittingen in Overijssel bezat.
De Sandbergs hadden grote invloed in Harderwijk en Nunspeet, maar vooral in Hierden. Heribert Willem Aleid baron Sandberg van Essenburg stond samen met mr. Hendrik van Meurs, burgemeester van Harderwijk en bewoner van huize Hulshorst, grond af voor de aanleg van een spoorlijn van Amersfoort naar Zwolle. Als voorwaarde stelden zij dat ten eeuwige dage een trein zou stoppen op een nabij Hulshorst te bouwen station. De Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij ging hiermee akkoord. Ondanks de belofte werd station Hulshorst in 1987 opgeheven.
In 1910 woonde de douairière Sandberg, geboren baronesse van Haersolte met haar dochter op het kasteel. Ze hadden drie dienstbodes in het 19 vertrekken tellende huis. In 1924 verkocht de familie Sandberg al haar bezittingen in de buurt van Harderwijk. Behalve De Essenburg en de daartegenover staande villa Klein Essenburg worden de rentmeesterwoning en 15 boerderijen in de catalogus van de openbare verkoping vermeld. De meeste goederen, waaronder ook de Essenburg, werden opgekocht door speculanten. Zij lieten veel van de bomen die hier stonden kappen en veranderden zo het eeuwenoude landschap.
Na enkele jaren kocht mevrouw Goekoop-De Jong De Essenburg. Zij liet het kasteel grondig verbouwen. Het interieur werd volledig gewijzigd. De eetkamer veranderde in een hal, waarin een majestueuze trap werd aangebracht. De uitbouw naar achteren werd op gelijke hoogte met de rest van het kasteel gebracht. De ingangspartij werd sterk veranderd, de ramen werden in een quasi zeventiende eeuwse vorm teruggebracht, het koetshuis werd onherkenbaar verbouwd. Ook de directe omgeving, de tuinen en vijvers, werd sterk veranderd. Kortom van de originele Essenburg is weinig overgebleven, ook het verband met de omgeving is verdwenen.
In 1943 kwam het kasteel in handen van Bernard Carp, een collaborateur. In en vlak na de oorlog verbleven achtereenvolgens Duitse soldaten en evacués in het huis. Van 1947 tot 1950 was het huis onbewoond.
In 1950 kochten de Norbertijnen uit Heeswijk-Dinther (Noord-Brabant) De Essenburg. Zij richten het kasteel in tot klooster. In 1969 begonnen zij een vormingscentrum in het kasteel. Er worden nu tal van cursussen gegeven. Sinds 1979 is het mogelijk in De Essenburg te trouwen.

Eigenaar/Bewoners

Vormingscentrum De Essenburgh

Huidige doeleinden

Het huis wordt geëxploiteerd voor congressen, seminars, bedrijfspresentaties, (bruiloft)recepties, besloten diners & party’s en huwelijksvoltrekkingen (gemeente Harderwijk) (INFO)

Toegankelijk

Landgoed toegankelijk, huis en directe omgeving zijn niet toegankelijk voor het publiek.

Foto's


	Bron: Historische werkgroep Stichting De Vier Heerlijkheden		Bron: Gelders Archief
	Kasteel Aalst		Kasteel Aalst 1627-1631

Bronnen

Kasteel De Essenburg
Tussen IJsselvliedt en Essenburg - Landgoederen op de Noord-Veluwe
Allert de Lange - Gids voor "De Nederlandse Kastelen en Buitenplaatsen"